Μοντάζ: Τα SOS του ψαλιδιού

Γράφει ο Γιώργος Κόκουβας

Για τη λίστα όλων των Filmmaking άρθρων κάντε κλικ εδώ

O κινηματογραφιστής και καθηγητής της έβδομης τέχνης, Edward Dmytryk

Φτάσαμε αισίως στο post-production της κινηματογραφικής διαδικασίας, όπου πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει το «ψαλίδι». Και το ψαλίδι είναι ίσως το πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της τέχνης του σινεμά. Ο κινηματογράφος, δανείστηκε τον διάλογο και την υποκριτική από το θέατρο, την προοπτική και την σύνθεση του κάδρου από τη ζωγραφική, το soundtrack από την μουσική, τις χορογραφίες από τον χορό. Αλλά τα συνδύασε με ένα χαρακτηριστικό που δεν μοιράστηκε με τις υπόλοιπες τέχνες – το μοντάζ.

Μοντάζ, με λίγα λόγια, λέμε τη διαδικασία της επιλογής και της σύνθεσης των πλάνων και σκηνών του φιλμ. Μπορεί να καταστρέψει ή να σώσει μια ταινία, μπορεί να αναδείξει αυτό που ήθελε ο σκηνοθέτης ή να φέρει στο φως κάτι άλλο, μπορεί να κάνει τη διαφορά, αλλά στην ιδανική του μορφή, δεν γίνεται αντιληπτό από τον θεατή – τότε είναι που θεωρείται περισσότερο επιτυχημένο.

Η διαδικασία που ακολουθείται στα στάδια του μοντάζ είναι συνήθως η εξής:

1. Φόρτωση του υλικού στο πρόγραμμα του μοντάζ και συγχρονισμός εικόνας και ήχου. Ο τελευταίος επιτυγχάνεται με τη βοήθεια της κλακέτας – ναι, εδώ είναι η χρησιμότητα του διάσημου αυτού εργαλείου. Το «κλάκ» της πριν από κάθε πλάνο μπορεί να εντοπιστεί εύκολα στην «μπάντα» του ήχου στο μοντάζ και να συγχρονιστεί τελικά με την εικόνα.
2. Τοποθέτηση των πλάνων στη σειρά, όπως προέβλεπε το ντεκουπάζ, και προβολή του υλικού.
3. Ξεσκαρτάρισμα του υλικού. Εδώ υπάρχει σκληρή δουλειά αν κατά το γύρισμα ο σκηνοθέτης έχει γυρίσει πολλές λήψεις κάθε πλάνου. Δουλειά του μοντέρ είναι να κρατήσει τις καλύτερες λήψεις κάθε πλάνου. Σε αυτό βοηθούν και οι σημειώσεις των βοηθών/σκριπτ στο γύρισμα, που σημειώνουν στο «ραπόρτο» ποιες λήψεις θεωρεί ο σκηνοθέτης καλές ή όχι.
4. Ακολουθεί το πρώτο cut, το πλήρες μοντάζ με τις συνδέσεις των πλάνων με κάποιο εφέ ή χωρίς, μέχρι το λεγόμενο «final cut».
5. Όσον αφορά τον ήχο, συνήθως γίνεται πρόχειρο «συνταίριασμά» του με την εικόνα στο μοντάζ, και δουλεύεται με κάθε λεπτομέρεια στο μιξάζ – όλο το υλικό του ήχου χωρίζεται σε μπάντες, όπως πρόζα, ατμόσφαιρα, μουσική, άλλοι ήχοι και τίθενται σε επεξεργασία ξεχωριστά.

Η διαδικασία, πριν εμφανιστούν τα σύγχρονα ψηφιακά προγράμματα, περιλάμβανε την εργασία πάνω σε ένα θετικό αντίτυπο του φιλμ, που κοβόταν «στο χέρι» πάνω στο μηχάνημα της «μουβιόλας». Πλέον, το υλικό φορτώνεται κατευθείαν σε ψηφιακή μορφή στα προγράμματα film editing – τα πιο διαδεδομένα είναι τα Avid και Final Cut, και «κόβεται και δένεται» σε αυτή τη μορφή, για να ακολουθηθούν αντίστοιχα οι συνδέσεις του στο φιλμ στην συνέχεια.

Ο Edward Dmytryk, κινηματογραφιστής και καθηγητής της έβδομης τέχνης, είχε θέσει επτά κανόνες μοντάζ που θα πρέπει να ακολουθεί ένας καλός μοντέρ:

• Ποτέ μην κόβεις αν δεν έχεις κάποιον θετικό λόγο.
• Όταν δεν μπορείς να αποφασίσεις σε ποιο καρέ να κόψεις, κόψε πιο αργά παρά νωρίτερα.
• Όπου είναι δυνατόν, κόψε «πάνω στην κίνηση».
• Το «φρέσκο» είναι προτιμητέο σε σχέση με το «μπαγιάτικο».
• Όλες οι σκηνές θα πρέπει να ξεκινούν και να τελειώνουν με συνεχιζόμενη δράση.
• Κόψε όταν νιώσεις τη σωστή σημασία, και όχι το σωστό «ταίριασμα».
• Πρώτα η ουσία, μετά η φόρμα.

Μετά την πρώτη, πολύ βασική γνωριμία με την διαδικασία του μοντάζ, θα ακολουθήσουν οι βασικές θεωρίες του μοντάζ που έχουν διατυπωθεί κατά τον προηγούμενο αιώνα από τους μεγαλύτερους θεωρητικούς του είδους.